Ocena ryzyk (w tym inflacyjnych) w ofertowaniu wynajmu żurawi wieżowych

Obserwowane przez wiele lat reakcje branży wynajmu żurawi wieżowych na spadki koniunktury w budownictwie, zarówno te spowodowane cyklami koniunkturalnymi, jak i czynnikami nagłymi, trudno przewidywalnymi, wskazują na odmienność rynku żurawi wieżowych w odniesieniu do zachowań innych podmiotów dostarczających materiały i usługi dla budownictwa.

Nadmierna wrażliwość branży wynajmu żurawi wieżowych, wywołana kurczeniem się runku budowlanego o kilka procent, objawia się szybkim spadkiem cen oferowanych usług. Równolegle z korektą cen innych kontrahentów firm budowlanych o 10 do 15%, pojawia się na rynku żurawi wieżowych spadek cen aż o 30-40%, a powrót do poziomu cen występujących przed spadkiem jest bardzo powolny. Skutkuje to wieloletnim zahamowaniem wzrostu głównego składnika oferty cenowej, jakim jest miesięczna stawka wynajmu samego żurawia, pomimo istnienia wielu obiektywnych powodów do jej wzrostu.

W niniejszym materiale zakłada się:

Materiał po zaopiniowaniu w środowisku Stowarzyszenia Żurawi Wieżowych zostanie skierowany do wszystkich uczestników rynku budowlanego, tak dostawców, jak i odbiorców usług wynajmu żurawi wieżowych. Jest on inspirowany zauważalnymi już perturbacjami na rynku budowlanym. W październiku br. GUS podał, że koniunktura w budownictwie kształtuje się na poziomie minus 22,1% (wynik ankiety to sumowanie opinii negatywnych i pozytywnych z pominięciem opinii obojętnych).

Tekst niniejszy powstał w oparciu o doświadczenia firm, działających na tym rynku długo i w sposób odpowiedzialny. Założeniem jest jego charakter dyskusyjny i fakultatywny.


2. Pozycja firm wynajmujących żurawie na rynku budowlanym.

Żurawie wieżowe są ważnym składnikiem procesów technologicznych w budownictwie, dominującym w budownictwie mieszkaniowym w mniejszym stopniu w budownictwie infrastrukturalnym i przemysłowym, gdzie konkurują z żurawiami na podwoziach kołowych i gąsienicowych. Ich wynajem stanowi około 2% kosztów w budżetach wykonawstwa konstrukcji żelbetowej obiektu w tym przypadku budynku mieszkalnego i obserwuje się od lat spadek tego wskaźnika. Ten wskaźnik jest znacznie niższy, jeśli bierze się pod uwagę miejskie budownictwo infrastrukturalne, biurowce, centra handlowe itp. oraz inwestycje przemysłowe tj. elektrownie, zakłady przetwórcze itp.

Kierownictwa budów stawiają jednak przed dostarczycielami usług i przed żurawiami wysokie wymagania tj. oczekują prawie 100 procentowej niezawodności i zapewnienia wysokiego bezpieczeństwa przy eksploatacji żurawi. Wyrazem tego mogą być próby obciążenia dostawców za nawet krótkie przestoje z powodów awarii, kosztami w prostej relacji do planowanych dziennych przerobów całej budowy, a nawet kar za nieterminowe zakończenie kontraktów. Sprostanie tym wymogą generuje wiele ryzyk w postępowaniu przetargowym toczącym się w ostrej konkurencji. Zagrożenia potęgują się w okresach dekoniunktury w budownictwie i w trakcie procesów inflacyjnych. Poznanie ich wymaga przeprowadzenia analizy głównych składników oferty.

3. Główne składowe kosztów wynajmu żurawi i ich podatność na inflację.

Na ofertę cenową wynajmu żurawia składają się najczęściej następujące pozycje:

3.1. Cena wynajmu żurawia na jeden miesiąc z limitem godzin jego pracy oraz opłata za ponad limitowe godziny;

3.2 Cena obsługi operatorskiej odpowiadająca przyjętemu limitowi i godziny ponad limitowe;

3.3 Montaż żurawia;

3.4 Demontaż żurawia;

3.5 Operacje specjalne np. kotwienie boczne, podwyższanie, wynajem systemów antykolizyjnych itp.

Wyżej wymienione pozycje należy rozpatrzeć przez analizę wszystkich ich składowych pod kątem zagrożenia ryzykiem podatności na dekoniunkturę.

 

Ad.3.1 Głównym składnikiem ceny kalkulacyjnej wynajmu żurawia na rynkach zachodnich jest koszt pozyskania nowego sprzętu.

Przyjmuje się, że miesięcznie jest to ca 1,4% kosztu pozyskania sprzętu i odpowiada okresowi spłaty rat kredytowych lub leasingowych w ciągu około 6 lat. Wg. posiadanych informacji ze względu na koniunkturę wskaźnik ten waha się w granicach plus/minus 0,2% punkta procentowego. Takie podejście uwzględnia różnice kompletacyjne w oferowanych żurawiach, jego klasę i markę. Oczywiście nakłada się na to gra konkurencyjna i polityka ekonomiczno-sprzętowa przyjęta przez firmę.

W Polsce ceny ofertowe wynajmu żurawi opierają się w całości o ceny rynkowe, można je nazwać „cenami zastanymi”, przez firmy w różnym okresie wchodzące na rynek, w tym pierwotnie ukształtowane w okresie przejścia z gospodarki planowej do wolnorynkowej, przeniesione przez kilka wówczas istniejących firm. Poza wyjątkami, ceny te nie bazują w istotny sposób na kosztach pozyskania sprzętu, w bardzo małym stopniu uwzględniają użytkowe parametry kompletacyjne (tj. rama lub kotwa, długość wysięgnika, wysokość podnoszenia - do wysokości ca 55m.), nie wartościują marek żurawi, uwzględniają jednak w sposób istotny klasę żurawia.

W miesięcznych cenach wynajmu żurawi mieszczą się:

  1. szacowane koszty pozyskania żurawia lub jego koszty amortyzacji;
  2. koszty eksploatacji;
  3. koszty ryzyk;
  4. ogólnie rozumiane koszty zarządu;
  5. marża.

 

Ad. a) szacowane koszty pozyskania żurawia lub jego koszty amortyzacji

Wpływ kosztów pozyskania żurawia na jego cenę wynajmu występuje w sposób znaczący w przypadku zakupu żurawia o szczególnych parametrach, pod szczególne wymagania stawiane przez budowę, najczęściej nowego, przy ograniczonej konkurencji. Należy zwracać uwagę na możliwości jego wynajmu w pełnym okresie spłat rat kredytowych czy leasingowych, które - gdy występują w okresie wzrostu inflacji - mogą być przez instytucje finansujące podwyższane. Przy zakupach jak wyżej stosuje się również wariant „buy back”. Koszty zakupu w pozostałych przypadkach w ramach ilościowego rozszerzania oferty firm wynajmujących nie odgrywają istotnej roli w kalkulacji cen wynajmu, niezależnie od tego, czy są z segmentu „dojnych krów” czy „psów” wg znanej portfelowej analizy strategicznej Boston Consulting Group.

Decyzje zakupowe są podejmowane najczęściej na początku wzrostu koniunktury i podyktowane są bieżącym lub oczekiwanym pozytywnym „cash flow” jak i oczekiwanymi zyskami. Jest to również okres pojawiania się na rynku nowych firm.

Wyjątkowo degresywny wpływ na poziom kalkulacyjny cen wynajmu ma amortyzacja. Dla żurawi wieżowych powszechnie przyjmuje się długie okresy amortyzacji, w relacji do możliwego długiego okresu eksploatacji, jednak przede wszystkim dla poprawienia wyniku firmy, ze szkodą dla aktywnej modernizacji sprzętu, jego odnawiana i wymiany. Na polskim rynku wynajmu żurawi znajduje się blisko 55% żurawi użytkowanych więcej niż 20 lat, a użytkowanych krócej niż 10 lat jest około 9% (wg danych UDT). Można zatem szacować, że ca 30% sprzętu jest lub powinna być zamortyzowana. W przypadku dekoniunktury i silnej konkurencji ten niefinansowy koszt redukowany jest z negocjowanej ceny i pełni funkcję oczekiwanej marży. Jednostkowy koszt wynajmu żurawi narażony jest również na wzrost miesięcznych poziomów limitów godzin pracy np. z 200 do 220 i 250 oraz dalej do 270, przy zahamowaniu lub nieadekwatnym wzroście miesięcznych cen wynajmu żurawi. Jest to odwrotna praktyka niż powszechna przy wzroście inflacji - tj. mniej produktu za tę samą cenę, tu paradoksalnie więcej usługi za tę samą cenę.

 

Ad. b) Koszty eksploatacji

jako nie prezentowane odrębnie w kalkulacji ofertowej stają się składnikiem ceny wynajmu, powinny być w jakimś stopniu skorelowane z kosztami nabycia żurawia, kosztami amortyzacji lub zebranych doświadczeń o awaryjności sprzętu. Jest to pierwsze ukryte pole negocjacyjne kontraktu, przejawiające się w dążeniu przez kierownictwa budów do skracania terminów reakcji na awarie i ich usunięcia, nakładaniu wysokich kar za dłuższe przestoje. W powszechnej praktyce dostawcy usług oferują na czas interwencji od 4 do 8 godzin efektywnego przestoju żurawia oraz terminy napraw od jednej do dwóch dób w zależności od skomplikowania awarii. Dłuższe przerwy opłacane są karami w funkcji wielokrotności dobowych cen wynajmu żurawi co pozwala, o ile jest to możliwe, interwencyjnie na wynajęcie przez budowę żurawi kołowych teleskopowych. Wzrosty kosztów w tym obszarze, ponad uświadomione przez dostawców, a wynikające z awaryjności posiadanego sprzętu czy kwalifikacji ekip serwisowych, należy szukać we wzroście cen części zamiennych, lin itp. w dłuższym okresie inflacyjnym tj. kontraktach trwających średnio 9 miesięcy, czy kosztów usług serwisowych, głównie w przypadku korzystania w tym zakresie z outsourcingu. Inflacyjny wzrost wyżej omawianych kosztów może w istotny sposób wpłynąć na końcowy wynik kontraktu i poziom zysku firmy.

 

Ad. c) Koszty ryzyk

Ryzyka wynikające z realizacji kontraktów wynajmu żurawi wieżowych można podzielić na wynikające z winy dostawcy usługi oraz powiązane ze stroną je zamawiającą.
Pierwsze to niedoszacowania kosztów eksploatacji, trudności w realizacji postanowień kontraktu, sprzętowych, technicznych i organizacyjnych, zbyt optymistyczne przyjęcie założeń o nie wystąpieniu w danym przypadku okoliczności niekorzystnych losowych.
Część ww. ryzyk można zmniejszyć przez dbałość o sprawność sprzętu, fachowość obsługi, ograniczanie nadmiernego optymizmu i eliminację czynników pozamerytorycznych w walce konkurencyjnej.

Powszechna jest również praktyka ubezpieczania się od ryzyka związanego z działalnością firmy, nawet wymagana obligatoryjnie przez niektórych odbiorców usług. Nie jest natomiast ubezpieczany sam sprzęt pracujący na budowie. Dzieje się tak dlatego, że ubezpieczenie jest stosunkowo drogie, a firmy ubezpieczeniowe jako nie mające w tym obszarze praktyki oferują je niechętnie. W kalkulacjach zachodnich firm przy wynajmie żurawi jest to odrębna pozycja kosztowa.

Ryzyka powiązane z winą strony zamawiającej mogą być bardzo dotkliwe i wynikają z opóźnień w płaceniu zobowiązań przez firmy budowlane, ich możliwymi bankructwami lub bankructwami inwestorów. Sytuacje takie występują najostrzej w okresach recesji i wzrostu inflacji. Tu wzrost oferowanych cen wynajmu powinien opierać się na wskaźnikach strat z tego tytułu w podobnych okresach, w oparciu o wieloletnie doświadczenie i na badaniach, w wywiadowniach i bezpośrednio na rynku, standingu finansowego firm budowlanych i deweloperskich.

 

Ad. d) Ogólnie rozumiane koszty zarządu

Podatność kosztów zarządu na czynniki koniunkturalne - w firmach posiadających poniżej 10 żurawi - jest niewielka. Najczęściej prowadzone są one jednoosobowo przez właściciela, który odczuwa zmiany za pośrednictwem osiąganego łącznego zysku, przepływów finansowych a koszty najczęściej ponoszone w ramach outsourcingu przypisuje do kategorii wymienionych wyżej i rozpatrywanych poniżej. W miarę powiększania się parku żurawi do wynajmu, rośnie liczba zatrudnionych w grupach handlowej i administracyjno-księgowej, pojawiają się zwiększone koszty płac, utrzymania biura , magazynu ,energii i są istotnie duże i podatne na wzrosty inflacyjne, co przekłada się na obniżenie zysków.

 

Ad. e) Marża

W praktyce firm wynajmujących żurawie nie występuje planowanie marży na etapie formułowania ofertowej cenowej ich wynajmu. Wynika to z braku jednoznacznych danych dla określenia kosztów omawianych w poz. a) do d), jak i ograniczania od góry tej ceny w trakcie gry konkurencyjnej, to jest negocjacji kontraktu. Cena formułowana jest w oparciu o uzyskiwane wcześniej ceny, plus dodatkowy składnik, który można nazwać „negocjacyjnym”, służący do badania rynku i zachowań konkurencji. Wielkość tego składnika waha się w granicach od 10 do nawet 30% w zależności od polityki firmy.

 

Ad. 3.2 Cena obsługi operatorskiej odpowiadająca przyjętemu limitowi i godziny ponad limitowe

Cena obsługi operatorskiej jest najsilniej narażona na presję inflacyjną. Mimo że jest najczęściej uzgadniana przed zawarciem kontraktu z firmą wynajmującą operatorów jako stała, w okresie jego trwania występują okoliczności takie, jak przerywanie pracy czy groźba strajku, wymuszające wzrost stawek operatorów. Kierownictwa budów nie są gotowe do zmian cen, tym samym wzrost kosztów z tego tytułu obciąża wynik firm wynajmujących żurawie. W częstych przypadkach jest to oddziaływanie bardzo dotkliwe, redukujące oczekiwany zysk na kontrakcie. Wydaje się konieczne tworzenie rezerw w ofertowych cenach wynajmu operatorów, zarówno z powodów presji inflacyjnej, ale również sezonowych fluktuacji kadrowych, trudnościami uruchamiania rezerw, a także własnych kosztów zarządzania tym odcinkiem działalności. Ochrona w tym obszarze może być skuteczna tylko przez wyłączenie tej usługi z własnej oferty i pozostawienie obsługi operatorskiej w gestii firm budowlanych. Jest to powszechna praktyka w kontraktowaniu usługi wynajmu żurawi na rynkach zachodnich. Mimo podjętych prób inicjatywa w tym zakresie została zaniechana, wobec braku większościowej zgody w środowisku firm wynajmujących żurawie wieżowe, oraz wykorzystywaniu tej sytuacji w oferowaniu jako przewag konkurencyjnych.

 

Ad. 3.3 Montaż żurawia

Pozycja kalkulacyjna, jaką jest montaż żurawia, jest najmniej narażona na wpływy inflacyjne, gdyż jest kalkulowana praktycznie w tym samym czasie co jej realizacja. Narażona jest jednak na szereg ryzyk związanych ze skoordynowaniem takich elementów, jak uzgodnienie z budową terminu montażu, transportu elementów żurawia, pracy żurawia pomocniczego i ekipy montażowej. Na wydłużenie czasu trwania montażu, a tym samym wzrostu kosztów, spowodowane absencją osób i awariami sprzętu, biorącymi udział w pracach montażowych, może mieć także wpływ pogoda. Wskaźnik ryzyka należy tu określić w oparciu o analizę wieloletnich doświadczeń.

 

Ad. 3.4 Demontaż żurawia

Cena demontażu żurawia jest wyjątkowo narażona na czynniki inflacyjne, jako że odbywa się na końcu kontraktu trwającego czasem blisko rok. Dominujące są tu wzrosty płac ekip montażowych, operatorów żurawi pomocniczych, kierowców dłużyc, a także paliwa. Do ryzyk związanych z organizacją demontażu, podobnych jak w przypadku montażu, dochodzi jeszcze ryzyko przedłużania lub nie zapłacenia za tę operację przez zamawiającego. W obecnej sytuacji inflacyjnej należy odstąpić od równego traktowania w ofertach poziomu cen montażu i demontażu.

 

Ad. 3.5 Operacje specjalne

Operacje specjalne towarzyszące wynajmowi, jak kotwienie boczne, podwyższanie, wynajem układu antykolizyjnego, w części materiałowej są najczęściej wyceniane w oparciu o rzeczywiste koszty pozyskania z marżą ewentualnych przewag konkurencyjnych, nie podlegają istotnym wpływom inflacyjnym, natomiast w części wykonawczej jej wpływom podobnie jak przy operacjach montażu i demontażu.

 

Podsumowanie

Materiał ten jest prezentacją dość powszechnie uświadomionych okoliczności ekonomicznych, towarzyszących działalności wynajmu żurawi wieżowych. Są one jednak prezentowane w dyskusjach jednostkowo i zapominane w ferworze walki konkurencyjnej, ustępując często nieziszczającym się nadziejom na nie wystąpienie w tym konkretnym przypadku okoliczności negatywnie wpływających na wyniki firmy.

Ma on zachęcić firmy do pogłębionych analiz struktury kosztów i szacowania ryzyk, oceny szans na strategiczne działania związane z odnawianiem parku żurawi, a w konsekwencji wzrostu znaczenia i pozycji usług wynajmu żurawi w technologiach budownictwa oraz ich rentowności.

Dla przykładu można dodać, że urządzenia do stabilizacji gruntu pozyskiwane w cenach od 15 do 35 tysięcy, w zależności od tego czy są używane czy nowe, wynajmowane są, na dobę, w cenie 260 zł, natomiast żuraw klasy 70 tm, pozyskiwany w cenie od 80 do 400 tysiecy, wynajmowany jest za cenę 7 tysięcy zł /m-c, co daje w przypadku używania go przez 25 dni w miesiącu cenę za dobę, najczęściej na 12 godzin ale także więcej, ceną na poziomie 280 zł. Należy zaznaczyć, że jest to cena mniejsza od uzyskiwanej 20lat temu za wynajem ŻB 75/100.

W przypadku zainteresowania niniejszym materiałem Stowarzyszenie może podjąć prace nad opracowaniem arkusza kalkulacyjnego i pogłębieniem analiz odziaływań inflacji i ryzyk w działalności wynajmu żurawi wieżowych.